Cảm hứng chủ đạo của bài thơ “Câu cá mùa thu”
Bài thơ bất hủ “Câu cá mùa thu” của thi sĩ Nguyễn Khuyến mở ra một bức tranh phong cảnh tuyệt sắc vào mùa thu, nơi thiên nhiên hữu tình hòa quyện với sự thanh tao, ung dung của người câu cá. Đằng sau vẻ đẹp của bức tranh ấy, ẩn chứa những cảm hứng chủ đạo sâu sắc, phản ánh tâm hồn, triết lý và tình yêu thiên nhiên của nhà thơ.
Tình yêu thiên nhiên sâu sắc
Tình yêu thiên nhiên là nguồn cảm hứng xuyên suốt trong thơ Nguyễn Khuyến. Trong “Câu cá mùa thu”, ông khắc họa thiên nhiên mùa thu với vẻ đẹp thơ mộng, yên bình. Mở đầu bài thơ, cảnh vật hiện lên trong một không gian mênh mông, tĩnh lặng:
“Ao thu lạnh lẽo nước trong veo”
Thiên nhiên tĩnh lặng được gợi lên qua hình ảnh mặt nước phẳng lặng trong vắt. Câu thơ lặp lại hai lần như một điệp khúc, tạo nên một không gian tĩnh mịch, rộng mở. Cái “lạnh” trong câu thơ không chỉ là cái lạnh của thời tiết mà còn là cái lạnh của sự thanh vắng, cô tịch.
Giữa bức tranh thiên nhiên ấy, nhà thơ đưa vào hình ảnh con thuyền lá trúc đơn sơ:
“Một chiếc thuyền câu bé tẻo teo”
Con thuyền nhỏ bé hiện lên trong không gian rộng lớn tạo nên một cảm giác chênh vênh, cô độc. Nhưng sự cô độc ấy lại không hề nặng nề mà trở nên thơ mộng, gợi lên một cảm giác bình yên, an nhiên. Người câu cá trong bài thơ hòa mình vào thiên nhiên, trở thành một phần của bức tranh thơ mộng ấy.
Triết lý sống ung dung, thanh thản
Trong “Câu cá mùa thu”, Nguyễn Khuyến không chỉ miêu tả thiên nhiên mà còn gửi gắm triết lý sống sâu sắc của mình. Đó là triết lý ung dung, thanh thản, coi nhẹ danh lợi và hòa hợp với thiên nhiên.
Người câu cá trong bài thơ không phải là một người câu cá chuyên nghiệp mà chỉ là một người đi câu để thư giãn, thả hồn vào thiên nhiên:
“Ta ngồi yên lặng ngắm cảnh vắng”
“Một mảnh tình riêng ta với ta”
Cần câu chỉ là một vật gợi mở để tác giả bộc lộ tình cảm của mình. Người câu cá ngồi trên thuyền, thong thả ngắm nhìn cảnh vật, buông cần câu xuống nước như một cách thả trôi muộn phiền. Ông không quan tâm đến việc câu được bao nhiêu cá mà chỉ tìm kiếm sự thanh tịnh trong không gian tĩnh lặng ấy.
Có thể thấy, đằng sau hình ảnh người câu cá là hình ảnh của chính thi sĩ Nguyễn Khuyến. Ông là người yêu thiên nhiên, sống đơn giản, không màng danh lợi. Ông tìm thấy niềm an lạc trong những thú vui bình dị của cuộc sống, như câu cá, ngắm cảnh, thưởng trà.
Cảm hứng từ văn học cổ điển
Bài thơ “Câu cá mùa thu” cũng chịu ảnh hưởng sâu sắc từ văn học cổ điển Trung Quốc. Hình ảnh người câu cá ẩn dật, thanh tao đã xuất hiện trong nhiều tác phẩm văn chương. Trong bài thơ “Quy khứ lai từ” (Trở về nơi ẩn cư), nhà thơ Đào Tiềm cũng đã từng miêu tả hình ảnh người ẩn sĩ câu cá:
“Xuân đào đào lý thịnh”
(Mùa xuân đào lý nở hoa)
“Hương khí mãn sơn thôn”
(Hương thơm đầy khắp núi thôn)
“Khách toan ngư phó lão”
(Khách muốn câu cá theo ông già)
“Bích lân xuất vân phun”
(Vảy biếc nhô khỏi đám mây)
Có thể thấy, hình ảnh người câu cá trong “Câu cá mùa thu” của Nguyễn Khuyến có sự kế thừa và phát triển từ hình ảnh người ẩn sĩ câu cá trong văn học cổ điển Trung Quốc. Tuy nhiên, Nguyễn Khuyến đã đưa vào bài thơ những sắc thái riêng, phù hợp với tâm hồn và hoàn cảnh của mình.
Kết luận
“Câu cá mùa thu” không chỉ là một bức tranh phong cảnh đẹp mà còn ẩn chứa những cảm hứng chủ đạo sâu sắc về tình yêu thiên nhiên, triết lý sống ung dung, thanh thản và cảm hứng từ văn học cổ điển. Bài thơ thể hiện tâm hồn thanh cao, yêu đời của thi sĩ Nguyễn Khuyến, đồng thời cũng gửi gắm đến người đọc một thông điệp về sự an lạc và ý nghĩa của cuộc sống bình dị, hòa hợp với thiên nhiên.