Trong màn đêm đen đặc, ngôi nhà tranh xơ xác của tôi nhấp nháy những tia sáng yếu ớt từ ngọn đèn dầu. Quanh tôi, không gian chết lặng, chỉ có tiếng xào xạc của gió lùa qua khe nứt và giọng nói khe khẽ của tôi.
“Tao sống mãi cũng quen rồi. Năm nay thì khác. Ấy, năm nay thì khác!”
Tôi, bà lão Hai, ngồi bên áng lửa nhỏ, nhớ lại những tháng ngày chiến tranh tàn khốc đã phủ bóng đen lên làng tôi. Làng Dầu, một làng quê yên bình, giờ đây đã thành đống tro tàn. Nhà cửa đổ nát, đồng ruộng hoang tàn, và những người thân yêu của tôi… họ đã ra đi mãi mãi.
“Con ơi, con ngủ ngon nhé. Mai mốt nước nhà được độc lập, con sẽ không còn phải đi theo tao nữa…”
Tôi thì thào với đứa con nhỏ đang ngủ say trong nôi tre. Nó là đứa con út, là niềm hy vọng cuối cùng của tôi sau khi chồng và hai anh trai nó đều hy sinh. Tôi nhớ lại khuôn mặt đau khổ của ông Hai khi ông phải giao con trai cho các cán bộ Việt Minh.
“Đứa con người ta, người ta giữ lấy. Còn con mình, mình phải đem đi giấu!”
Ông Hai đã nói thế. Ông là người yêu nước, luôn đau đáu mong ngày độc lập tự do. Nhưng ông cũng là một người cha, đau xót khi phải xa đứa con thơ. Tôi hiểu nỗi đau của ông, nhưng tôi không thể ngăn cản.
Rồi những ngày tản cư dài đằng đẵng bắt đầu. Chúng tôi phải bỏ lại làng, bỏ lại nhà cửa, để tránh những đợt càn quét của giặc Pháp. Tôi dẫn đứa con nhỏ lê bước trên những con đường xa lạ, mệt mỏi và đói khát.
Nhưng gian khổ nhất vẫn là nỗi nhớ làng, nhớ những người thân yêu đã hy sinh. Tôi không biết họ còn sống hay đã chết. Liệu ngôi nhà của tôi còn đứng vững hay đã bị san phẳng? Làng Dầu, ngôi làng tôi sinh ra và lớn lên, giờ đã như thế nào?
“Làng tôi đã chết rồi sao?…”
Tôi lẩm bẩm trong tiếng gió, nước mắt lăn dài trên má. Tôi nhớ những cánh đồng lúa xanh mướt, những con đường làng rợp bóng tre, và cả giọng nói rộn ràng của trẻ em. Làng tôi đã mất rồi, nhưng ký ức về nó sẽ mãi sống trong trái tim tôi.
Một ngày nọ, tin chiến thắng bay đến. Giặc Pháp đã bị đánh bại, nước nhà đã giành lại độc lập. Tôi mừng mừng tủi tủi, lòng trào dâng hy vọng. Tôi sẽ trở về làng, xây dựng lại ngôi nhà của mình, và tìm lại đứa con trai đã đi theo cán bộ.
Nhưng khi tôi đặt chân đến làng, tôi chỉ thấy một đống đổ nát. Ngôi nhà của tôi không còn nữa, chỉ còn lại một đống gạch vụn. Tôi tuyệt vọng, chạy khắp làng tìm kiếm tung tích đứa con trai. Nhưng tất cả chỉ là vô vọng.
Tôi ngồi xuống bên một đống đổ nát, nhìn vào khoảng không vô định. Làng tôi đã chết, đứa con tôi cũng đã mất. Tôi chỉ còn lại một mình, cô đơn và bơ vơ.
“Tao sống mãi cũng quen rồi. Năm nay thì khác. Ấy, năm nay thì khác!”
Tôi lặp lại những lời mình đã nói trước đó. Năm nay, tôi không còn gì cả. Không còn làng, không còn con, không còn hy vọng. Tôi chỉ còn một mình, trong một thế giới đã tan vỡ.