Xa xưa, vào thời vua Lê Thái Tổ, giặc Minh hung ác xâm lược nước ta. Dưới ngọn cờ lãnh đạo của vị anh hùng Lê Lợi, quân dân Đại Việt đã kiên cường chống giặc, bền gan qua bao năm trường.
Trong những ngày đen tối ấy, một thanh niên nghèo tên là Lê Thận có duyên gặp gỡ một cụ già râu tóc bạc phơ. Cụ già trao cho chàng thanh niên một lưỡi gươm, dặn dò rằng: “Đây là thanh gươm thần, hãy dùng nó để cứu nước”. Lê Thận cảm kích nhận lấy gươm và bắt đầu tham gia cuộc kháng chiến.
Chàng thanh niên anh dũng, mỗi lần ra trận, chàng đều xông pha nơi đầu chiến tuyến, sử dụng thanh gươm thần để chém giết quân giặc. Gươm sắc, thần lực vô biên, mỗi nhát chém đều khiến kẻ thù khiếp sợ bỏ chạy. Nhờ có thanh gươm thần, quân dân ta liên tiếp giành được chiến thắng, thế giặc dần suy yếu.
Một ngày kia, trong trận chiến quyết định trên sông Như Nguyệt, Lê Thận cùng quân sĩ đánh tan quân giặc, tướng giặc là Liễu Thăng bị bắt sống. Thừa thắng xông lên, Lê Thận truy đuổi quân giặc đến tận hồ Tả Vọng. Khi chàng vung gươm chém chết tên tướng giặc cuối cùng, một tia sáng lóe lên, đột nhiên thanh gươm thần bay khỏi tay chàng, vút thẳng lên bầu trời rồi biến mất.
Vua Lê Thái Tổ hay tin, liền đến hồ Tả Vọng và thấy một con rùa vàng đang ngoi lên khỏi mặt nước. Vua hiểu rằng đây là Long Quân đòi lại gươm thần. Nhà vua liền quỳ xuống và nói: “Hoàng Thiên đã trả lại gươm thần cho Long Quân, nay thiên hạ đã thái bình, trẫm xin trả gươm lại cho Người”.
Nói xong, vua Lê Thái Tổ ném lưỡi gươm ra hồ. Ngay lập tức, con rùa vàng há miệng nuốt thanh gươm rồi lặn xuống nước, biến mất không thấy tăm hơi. Hồ Tả Vọng từ đó được đổi tên thành Hồ Gươm, để tưởng nhớ công lao của thanh gươm thần đã giúp đất nước thoát khỏi ách nô lệ.
Và như thế, sự tích Hồ Gươm mãi được lưu truyền trong dân gian, trở thành một biểu tượng anh hùng bất khuất của dân tộc Việt Nam qua mọi thời đại.