Ngất ngưởng trong Bài ca ngất ngưởng
Trong kho tàng văn học Việt Nam, “Bài ca ngất ngưởng” của Nguyễn Công Trứ như một khúc ngâm phóng khoáng, hào sảng, phản ánh khí phách ngất ngưởng của một kẻ sĩ độc lập, tự do. Ngất ngưởng, không chỉ là một thái độ sống, mà còn là một tuyên ngôn nghệ thuật, khắc họa chân dung người nghệ sĩ chân chính, không bị ràng buộc bởi vòng danh lợi tầm thường.
Thái độ ngạo nghễ phi thường
Khác với những bài thơ Đường luật truyền thống, “Bài ca ngất ngưởng” được viết theo thể song thất lục bát, với giọng điệu phóng khoáng, tự tại. Mở đầu bài thơ, Nguyễn Công Trứ đã khẳng định chất ngất ngưởng của mình:
“Đã khách hồng trần thôi lại ngán/ Tương tri thôi lại ngại ngần”
“Khách hồng trần” là kẻ sĩ phiêu bạt, không màng danh lợi. Câu thơ này thể hiện sự chán nản, mệt mỏi của Nguyễn Công Trứ trước cuộc sống đầy toan tính, giả tạo. Ông không muốn tiếp tục giao tiếp với những kẻ “tương tri” tầm thường, chỉ biết xu nịnh, a dua.
Sự ngạo nghễ của Nguyễn Công Trứ còn thể hiện qua việc ông tự nhận mình là “bụt chùa nhà thơ”:
“Đương cơn vũ trụ đổi dời/ Gót tiên theo gót chân trời dặm mòn”
Ông tự so sánh mình với Phật, một bậc siêu phàm, thoát khỏi mọi ràng buộc của thế gian. Câu thơ này cho thấy sự tự tin và bản lĩnh khác thường của Nguyễn Công Trứ, dù đối mặt với những biến cố lớn của cuộc đời.
Phong thái lãng tử, hào sảng
Bên cạnh sự ngạo nghễ, “Bài ca ngất ngưởng” còn khắc họa rõ nét phong thái lãng tử, hào sảng của Nguyễn Công Trứ. Ông không chỉ chán ghét danh lợi, mà còn coi thường những lễ nghi giáo điều:
“Trẻ thơ hỏi tại sao chừ/ Ông già hoặc đáp hoặc ừ hoặc hò”
Với Nguyễn Công Trứ, lễ nghi chỉ là những ràng buộc vô nghĩa, kìm hãm con người. Ông sống theo bản năng, thích gì làm nấy, không cần phải giải thích với ai.
Phong thái lãng tử của Nguyễn Công Trứ còn được thể hiện qua lối sống phóng khoáng của ông:
“Nâng chén rượu lúc tàn canh/ Giật mình mình lại thương mình xót xa”
Trong những đêm khuya thanh vắng, Nguyễn Công Trứ thường một mình uống rượu, say ngắm trăng sao. Giữa cảnh vật tịch mịch, ông như tìm thấy sự đồng điệu với chính mình, nỗi thương mình “xót xa” cũng vì không tìm được người tri kỷ.
Một tiếng cười khinh bạc
“Bài ca ngất ngưởng” không chỉ là lời tuyên ngôn nghệ thuật, mà còn là tiếng cười khinh bạc đối với những kẻ tham danh, háo lợi. Nguyễn Công Trứ chế giễu những kẻ “văn chương trí quốc”, “lãnh binh đánh đông dẹp bắc”:
“Văn chương trí quốc người ta/ Đánh Đông dẹp Bắc trẻ già hò reo”
Với ông, những kẻ đó chỉ là những kẻ khoác lác, hám danh, không làm được gì to tát cho đất nước. Nguyễn Công Trứ chỉ muốn sống một cuộc đời bình dị, không màng danh lợi, không phải lo toan những chuyện phiền hà.
Kết luận
“Bài ca ngất ngưởng” của Nguyễn Công Trứ là một áng thơ độc đáo, phản ánh khí phách ngất ngưởng của một kẻ sĩ độc lập, tự do. Ngất ngưởng không chỉ là một thái độ sống, mà còn là một tuyên ngôn nghệ thuật, khắc họa chân dung người nghệ sĩ chân chính, không bị ràng buộc bởi vòng danh lợi tầm thường. Qua bài thơ, Nguyễn Công Trứ đã để lại một di sản văn học quý giá, truyền cảm hứng cho nhiều thế hệ độc giả về sự tự do, phóng khoáng và bản lĩnh không khuất phục trước những khó khăn của cuộc đời.